هنرمند ایرانی و حمایت درباری: دستآوردها و خسران‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه سوره، تهران، ایران.

چکیده

حدفاصل فرمانروایی ایلخانان تا پایان نیمه حکومت صفویان بر ایران، عصر شاخص انواع هنرها در «جهان فرهنگ ایرانی» است. در این میان علاقه حامیان سلطنتی نقش تعیین‌کننده‌ای در رونق هنر داشت و نوع و میزان حمایت شاهان و شاهزادگان عامل مهمی در تحولات هنری این دوران بود. هریک از حامیان قدرتمند هنر به انواع روش‌ها هنرمندان را جذب دربار خود می‌کردند و جهان هنر ایرانی را رنگ و شکلی تازه می‌بخشیدند. ازاین‌رو مسئله این پژوهش چگونگی تعامل حامیان سلطنتی با هنرمندان دربارهایشان است و اینکه نحوه تعامل آن‌ها با هنرمندان چه دستاوردهای مثبت و منفی برای هنرمندان به ارمغان می‌آورد؟ روش این پژوهش، تاریخی و استفاده از داده‌های اسنادی است. یافته‌ها نشان می‌دهد با توجه به نظام تک‌قطبی حاکم بر دوران مورد مطالعه، تعامل میان حامیان سلطنتی و هنرمندان، وابستگی زیادی به انگیزه و ذوق و علاقه حامیان سلطنتی داشت. برخی هنرمندان با نزدیکی به حامیان سلطنتی از ثروت و نعمت فراوانی برخوردار می‌شدند و حتی تا مراتب بالای دیوان‌سالاری ترقی می‌کردند. درعین‌حال همین نظام تک‌قطبی باعث می‌شد تا کار و زندگی هنرمندان تابعی از تصمیمات حامی سلطنتی باشد، درنتیجه هرگونه تغییر نگرش می‌توانست تبعات منفی و ناگواری ازجمله انزوا، تبعید و حتی مرگ برای هنرمندان به بار بیاورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Persian Artists and Royal Patrons: Achievements and Losses

نویسنده [English]

  • Mohammad Moeinaddini
Assistant Professor, Department of Painting, Faculty of Art, Soore University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Prior to the formation of the modern government and bureaucracy overseeing the culture and the arts, one should consider  the monarchy and the royal patrons  as  important and fundamental  in the support and expansion of the arts as well as the fields of literature and the sciences in Iran.‌Therefore, it can be said that according to the system of power and rule in the world of Iranian arts, kings and princes support was at the center of  the arts, henceforth,  their tastes and decisions were considered as influential on the arts of their time. Kings and aristocrats whom had direct influence within the art community of Iran, can be divided into two main groups. One group is “King / Artist” who, apart from ruling and supporting the arts, were also considered artists themselves. Whilst the other group is “King / Art Lover”, whose interest in the arts played an important role to its growth within their time.
This article will focus on the latter, “King / Art Lover,” and how they interacted with artists. The geographical area of this research will focus on what can be called a subset of “Persianate culture”. Which is: any culture influenced by the Persian language and culture, such as regions of Central Asia, the Mughals of India, the kingdom of the Deccan dynasty as well as the Ottomans and beyond. The time frame of this research is also the period of prosperity within the arts of “ Persianate world,” which also extends from the middle of the Ilkhanate dynasty, from the time of Ghazan Khan to the middle of Safavid period. The reason for choosing this time period is the rise of many fields within the arts, especially art related to book decoration, including calligraphy, illumination, and especially miniature painting. An era in which the interest of royal patrons played a decisive role in the prosperity of the arts. Hence, the manner and amount of support of kings and princes was an important factor in artistic developments. In fact, due to the authoritarian structure of the ruling dynasties in Iran, at some point in time only kings and some special princ

کلیدواژه‌ها [English]

  • Court Arts
  • Royal Patrons
  • History of Persian Art
  • Social History of Art
فهرست منابع فارسی ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آژند، یعقوب (1377)، دوازده رخ، تهران: مولی.
آژند، یعقوب (1384)، نظام‌الدین سلطان محمد تبریزی،  گلستان هنر، شماره 1، صص 101-110.
ابن عربشاه (2536)، عجایب‌‌المقدور فی اخبار تیمور، زندگانی شگفت‌آور تیمور، ترجمه محمدعلی نجاتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اسکندر بیک ترکمان (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به کوشش: ایرج افشار، جلد اول، تهران: امیرکبیر.
اصفهانی، میرزاحبیب (1369)، تذکره خط و خطاطان، ترجمه رحیم چاوش اکبری، تهران: مستوفی.
بابرشاه، ظهیرالدین محمد (1386) بابرنامه، مقدمه و ترجمه شفیقه یارقین، کابل: ریاست نشرات آکادمی علوم افغانستان.
بیانی، مهدی (1346)، احوال و آثار خوشنویسان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جهانگیر    گورکانی، نورالدین محمد (1359)، جهانگیرنامه، توزک جهانگیری، به کوشش: محمد هاشم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حسینی تربتی، ابوطالب (1342)، تزوکات تیموری، طهران: اسدی.
خوافی، احمد بن محمد (1386) مجمل فصیحی، تصحیح: محسن ناجی نصرآبادی، جلد سوم، تهران: اساطیر.
خواند میر، غیاث‌الدین بن همام‌‌الدین حسینی (1362)، تاریخ حبیب‌‌السیر فی اخبار افراد بشر، جلد چهارم، مقدمة جلال‌الدین همایی، تهران: خیام.
رازی، امین احمد (1378‌‌الف)، تذکره هفت‌اقلیم، تصحیح تعلیقات و حواشی: سید محمدرضا طاهری، جلد اول، تهران: سروش.
رازی، امین احمد (1378‌‌ب)، تذکره هفت‌اقلیم، تصحیح تعلیقات و حواشی: سید محمدرضا طاهری، جلد دوم، تهران: سروش.
رازی، امین احمد (1378‌‌ج)، تذکره هفت‌اقلیم، تصحیح تعلیقات و حواشی: سید محمدرضا طاهری، جلد سوم، تهران: سروش.
راوندی، مرتضی (1347)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
روملو، حسن (1349)، حسن التواریخ، تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
دوست‌محمد گواشانی (1372)، دیباچه مرقع بهرام میرزای صفوی، در: کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش: نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، صص 259-276.
دولتشاه سمرقندی (1382)، تذکره‌‌الشعرا، به تصحیح: ادوارد براون، تهران: اساطیر.
سام میرزا صفوی (1314)، تحفه سامی، به کوشش: وحید دستگردی، تهران، ارمغان.
سمائی دستجردی، معصومه؛ الهیاری، فریدون؛ فروغی ابری، اصغر (1395)، بررسی جایگاه اجتماعی هنرمندان و صنعتگران در دوره تیموریان، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، شماره 29، صص 81-106.
سودآور، ابوالعلا (1374)، رضا عباسی و نقاشی اصفهان، ترجمه تینا حمیدی، فصلنامه هنر، شماره 28، صص 315-346.
سهیلی خوانساری، احمد (1353)، حافظ عبدالقادر غیبی مراغی، گوهر، شماره 23 و 24، صص 158-159.
سهیلی خوانساری، احمد (1357)، علیرضا عباسی، هنر و مردم، شماره 189 و 90، صص 25-30.
سهیلی خوانساری، احمد (1383)، پانویس، در: گلستان هنر، قاضی احمد قمی، تهران:  منوچهری.
سیمی نیشابوری (1372)، جوهریه، رساله در:  کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش: نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، صص 45-54.
شایسته فر، مهناز (1385)، رضا عباسی و معین مصور دو هنرمند دوران صفوی، هنرهای تجسمی، شماره 20، صص 70-81.
صادقی بیک افشار (1327)، مجمع‌‌الخواص، ترجمه عبدالرسول خیامپور، تبریز: اختر شمال.
صادقی بیک افشار (1372)، قانون‌‌الصور، رساله در: کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش: نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، صص 345-354.
صفا، ذبیح‌الله (1371)، تاریخ ادبیات ایران، جلد چهارم، تهران: فردوس.
طباطبایی، صالح (1392)، دانش‌نامه هنر و معماری ایرانی بر اساس فرهنگ هنر گروو، تهران: متن.
طبیبی، عبدالحکیم (1985)، شکوفایی هرات در عهد تیموریان، پاکستان: انتشارات شورای ثقافتی جهاد افغانستان.
عالی افندی، مصطفی (1369)، مناقب هنروران، ترجمه دکتر توفیق هاشم پور سبحانی، تهران: سروش.
علامی، ابوالفضل (2005)،  آئین      اکبری، تصحیح: سر سید احمد، هند: دانشگاه مسلمان علیگره.
فرای، ریچارد. ن (1363)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
فاضل، سیده آیین؛ چیت‌سازیان، امیرحسین (1391)، رویکردی جامعه‌شناختی بر زندگانی رضا عباسی، فصلنامه نگره، شماره 24، صص 37-50.
فکری سلجوقی (1363)، تعلیقات فکری سلجوقی بر دیباچه دوست‌محمد هروی در: احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، نوشته: محمدعلی کریم زاده تبریزی، لندن: ناشر مؤلف.
فلسفی، نصرالله (1347)، زندگانی شاه‌عباس اول، جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قاضی احمد قمی (1383)،  گلستان هنر، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران: منوچهری.
قزوینی، محمد (1387)، مقدمه در: تاریخ جهانگشای، عطاملک جوینی، تصحیح: محمد قزوینی، تهران: نگاه.
کاوسی، ولی‌الله (1387)، زمینه‌های توسعه هنر در دوره تیموریان، آینه خیال، شماره 12، ص 24-27.
کریم زاده تبریزی، محمدعلی (1363)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، جلد اول، لندن.
کریم زاده تبریزی، محمدعلی (1380)،  احوال و آثار میرعماد الحسنی السیفی قزوینی، لندن: ناشر مؤلف.
کنبی، شیلا (1385)، رضا عباسی، اصلاح‌گر سرکش، ترجمه یعقوب آژند، تهران: فرهنگستان هنر.
گلچین معانی، احمد (1369  الف)، کاروان هند، جلد اول، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
گلچین معانی، احمد (1369ب)، کاروان هند، جلد دوم، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
محمودبن محمد (1372)، قوانین‌‌الخطوط، رساله در: کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش: نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، صص 291-319.
مشهدی، سلطان‌علی (1372)، صراط‌‌السطور، رساله در: کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش: نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، صص 73-83.
منجم یزدی، ملا جلال‌‌الدین محمد (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال، به کوشش: سیف‌الله وحیدنیا، تهران: وحید.
میر جعفری، حسین (1353)، نامه‌ای از کمال‌الدین بهزاد به پادشاه صفو، هنر و مردم، شماره 142، صص 6-11.
میر جعفری، حسین (1388)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، تهران: انتشارات دانشگاه اصفهان و سمت.
نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمد طاهر (1317)، تذکره نصرآبادی، تهران: ارمغان.
نظامی،      نظام‌‌الدین     عبدالواسع    (1357)،    منشأالانشاء،     تألیف       ابوالقاسم  شهاب‌الدین احمد خوافی، به کوشش: رکن‌الدین همایون فرخ، تهران: دانشگاه ملی ایران.
واصفی، زین‌الدین محمود (1349)، بدایع‌‌الوقایع، تصحیح: الکساندر بلدروف، جلد دوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واله اصفهانی، محمد یوسف (1372)، خلد برین، ایران در روزگار صفوی، به کوشش: میر هاشم محدث، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی.
هدایت، رضاقلی بن محمدهادی (1385)، ریاض‌‌العارفین، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: گیتا اشیدری و ابوالقاسم رادفر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فهرست منابع لاتین ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Bahari, E. (1996). Bihzad, Master of Persian Painting. London [In Persian].
Overton, Keelan. (2020). Introduction to Iranian Mobilities and Persianate Mediations in the Deccan. Indiana University.
Simpson, Marianna Shreve. (1991). A Manuscript Made for the Safavid Prince Bahrām Mīrzā. the Burlington Magazine, Vol. 133, No. 1059, pp. 376-384.