تقابل نور و ظلمت در مضامین نقوش سفال‌های دوره سلجوقی در   ایران(نوع مقاله: پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتراى فلسفه هنر دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران شمال

2 دانشیار و عضو هیأت علمى دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران شمال

چکیده

سفال‌ها در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران، همواره هنری جاودان و ماندگار بوده‌اند و در هر دوره باورها و افکار حاکم بر جوامع را در نقوش خود انعکاس داده‌اند. در این میان سفال‌های دوره سلجوقی بسیار حائز اهمیت هستند. نقوش این سفال‌ها اغلب در فضایی اسطوره‌ای ـ حماسی ترسیم شده اند. برخی از این نقوش حاوی مضامینی هستند با بن‌مایه تقابل نور و ظلمت، که اصل بنیادین حکمت ایران باستان است. در این مقاله، که به روش کیفی است، به بررسی تأثیر این بن‌مایه کهن ایرانی بر نقوش سفال‌های دوره سلجوقی اشاره می شود. در نتیجه پژوهش مشخص می شود که تداوم بنیان‌های حکمت ایران باستان که در آن نور، قطب خیر و مثبت و ظلمت، قطب شر و منفی است، در سفال‌های دوره سلجوقی به خصوص در نقوشی که تحت تأثیر شاهنامه فردوسی ترسیم شده اند، دیده می شود. سفال‌ها دارای نقوشی هستند که یا به طور مستقیم نمادهای نور و ظلمت یا خیر و شر در آن‌ها ترسیم شده و یا محتوا و درون‌مایه نقوش نشان از تقابل این دو قطب دارد. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی عهده‌دار بررسی تداوم این بن‌مایه کهن ایران باستان بر نقوش سفال سلجوقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Contras t of Light and Darkness in the Themes of Seljuk Pottery Motifs in Iran

نویسندگان [English]

  • Banafsheh Mirzaee 1
  • Ali Moradkhani 2
1 Doctoral Student in “Philosophy Of Art”, Islamic Azad University, Tehran Shomal Branch
2 Associate Professor and Faculty Member of Islamic Azad University, North Tehran Branch.
چکیده [English]

Pottery has always been an immortal and enduring art throughout Iran’s ups and down his tory, reflecting the beliefs and thoughts of the communities in their designs. Among these, pottery of the Seljuk period is very important. These potteries have been much more diverse in terms of role and subject than their predecessors.The Seljuk period was a period during which Iranian civilization reached the peak of spiritual and material progress that other periods never reached. The pottery indus try underwent a tremendous transformation during the Seljuk period. Pottery left from this period can be considered among the bes t and mos t beautiful works available. Many of the designs and methods of previous periods have been completed by the pottery makers of this period.
In the researches that have been done so far, the content aspect and special symbolism of Seljuk pottery patterns have been paid very little attention; Therefore, this research has s tudied these motifs and their themes in more detail.The motifs of these pottery are often depicted in an epic-mythical space. In the pottery motifs of the Seljuk period, while the mythical motifs and themes of previous periods have continued, in some motifs we see a kind of transition from myth to epic. One of the main reasons for this transition is the composition of the Shahnameh by the Hakim Abolghasem Ferdowsi in the fourth century AH And the effects that Ferdowsi’s Shahnameh has left on the pottery motifs of this period. Ferdowsi’s Shahnameh is the manifes tation of Iranian myths and their symbolic reflection, which using the written and unwritten sources of previous myths, is a manifes tation of beliefs related to the mys terious and ambiguous pas t of Iran and Ferdowsi composed them in the form of poetry. Some of these motifs contain themes with a contras t between light and darkness, which is the fundamental principle of ancient Iran wisdom.Creation begins with this confrontation, and this initial battle becomes a model for the cons tant battle and confrontation of light (equivalent to good) and darkness (equivalent to evil) in Iranian thought. The originality and immortality of light and the contras t between light and darkness for the scholars of ancient Iran is a kind of mys tical view of the universe that continues in the Islamic period.
In this qualitative article, the impact of this ancient Iranian monument on Seljuk pottery designs is examined. As a result of the research, it is clear that the continuation of the foundations of ancient Iranian wisdom, wherein the light is the pole of good and positive, and the darkness is the pole of evil and negativity, have been seen in Seljuk pottery, especially in motifs drawn in relation with Ferdowsi’s Shahnameh. Pottery has motifs that are either directly depicted as symbols of light and darkness or good or evil, or the content and themes of the motifs indicate the opposite of these two poles. The present article, using a descriptive-analytical method, is responsible for inves tigating the continuity of this ancient monument on Seljuk pottery designs.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pottery
  • Motifs
  • Light and Darkness
  • Seljuk Pottery
  • Wisdom
فهرست منابع فارسی
ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1395)، حکمت خسروانی. تهران: نشر وایا.
اکبری، فتحعلی(1387)، درآمدی بر فلسفه اشراق. آبادان: نشر پرسش.
اکبری، منوچهر(1390)، فردوسی پژوهی (مجموعه مقالات به قلم گروهی از نویسندگان). تهران: نشر خانه کتاب.
اوشیدری، جهانگیر(1378)، دانشنامه مزدیسنا. تهران: نشر مرکز.
آموزگار، ژاله(۱۳۸۴)، تاریخ اساطیر ایران. تهران: سمت.
بهار، مهرداد (1375)، پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.
بهار، مهرداد(1377)، از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار: ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: نشر چشمه.
بیرونی، ابوریحان(1321)، آثارالباقیه. ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران: انتشارات کتابخانه خیام.
برزین، پروین(1342)، نقوش انسان بر روی ظروف سفالین از قرن سوم تا هشتم هجری، مجله هنر و مردم، شماره 13، دوره دوم
پرایس، کریستین(2536)، تاریخ هنر اسلامی. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پوپ، آرتور اپهام (1380)، شاهکارهای هنر ایران. ترجمه دکتر پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
پوپ، آرتور اپهام(1387)، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ترجمه نجف دریا بندری و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تاجدینی، علی(1388)، فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا. تهران: انتشارات سروش.
توحیدی، فائق (1387)، فن و هنر سفالگری. تهران: انتشارات سمت.
خاتمی، محمود (1393)، پیش درآمد فلسفه ای برای هنر ایرانی. تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).
خلیلی، ناصر(1384)، سفال اسلامی. جلد هفتم از گزیده ده جلدی مجموعه هنر اسلامی، ترجمه فرناز حایری، چاپ اول، تهران: نشر کارنگ.
خجسته، فرامرز، حسنی جلیلیان، محمدرضا(1389)، تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت اسطوره الهه باروری و ایزد گیاهی، فصلنامه تاریخ ادبیات، شماره 64، 96 ـ 77.
دادگی، فرنبغ(1380)، بندهش. به گزارش مهرداد بهار. تهران:  انتشارات توس.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام(1385)، درآمدی بر اسطوره ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. چاپ اول، تهران: انتشارات کلهر.
زکی، محمدحسن(1377)، هنر ایران در روزگار اسلامی. ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: انتشارات صدای معاصر.
ستاری، جلال(1398)، رمزاندیشی و هنر قدسی. تهران: نشر مرکز.
ستاری، سمیرا(1395)، فرهنگ موضوعی شاهنامه (جلد سوم). تهران: انتشارات فرهنگ دانشجو.
شایگان فر، حمیدرضا(۱۳۸۴)، نقد ادبی. تهران: انتشارات داستان.
شهیدی مازندرانی، حسین(1377)، فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جای ها). تهران: نشر بلخ.
طباطبایی، جواد(1375)، خواجه نظام الملک. تهران: انتشارات طرح نو.
فردوسی، ابوالقاسم(1378)، شاهنامه(از روی نسخه مسکو). چاپ دوم، تهران: نشر محمد.
فریزر، جیمز جرج(1386)، شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
کاتلی، مارگاریتا و هامبی، لوئی(1376)، هنرسلجوقی وخوارزمی. ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی
کامبخش فرد، سیف الله(1383)، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: انتشارات ققنوس.
کریستی ویلسن، ج(1366)، تاریخ صنایع ایران. ترجمه عبدالله فریار، تهران: انتشارات فرهنگسرا.
کیانی، محمد یوسف(1380)، پیشینه سفال و سفالگری در ایران. چاپ دوم، تهران، انتشارات نسیم دانش.
محمد حسن، زکی(1388)، هنر ایران در روزگار اسلامی. ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: انتشارات صدای معاصر.
محمدبن منور(1361)، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید. به اهتمام دکتر ذبیح الله صفا، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمدالله(1362)، تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مصفی، ابوالفضل(1366)، فرهنگ اصطلاحات نجومی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مهین‌فر، سیاره(1383)، اسطوره ـ حماسه ضحاک و فریدون. تهران: نشر قصه.
میرزائی، بنفشه(1391)، تأثیر شاهنامه فردوسی بر نقوش سفال‌های دوره سلجوقی، فصلنامه علمی پژوهشی نقشمایه، سال پنجم، شماره دهم، صص 102 ـ 95.
واتسون، الیور(1382)، سفال زرین فام ایرانی. ترجمه شکوه ذاکری، تهران: سروش.
واحد دوست، مهوش(1387)، نهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی. تهران: نشر سروش.
هینلز، جان(1397)، شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه.
فهرست منابع تصاویر
پرایس، کریستین(2536)، تاریخ هنر اسلامی. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پوپ، آرتور اپهام(1387)، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ترجمه نجف دریا بندری و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
خلیلی، ناصر(1384)، سفال اسلامی، جلد هفتم از گزیده ده جلدی مجموعه هنر اسلامی. ترجمه فرناز حایری، چاپ اول، تهران: نشر کارنگ.
کامبخش فرد، سیف الله(1383)، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: انتشارات ققنوس.
کیانی، محمد یوسف. کریمی، فاطمه(1364). هنر سفالگری دوره اسلامی ایران. تهران: مرکز باستانشناسی ایران
واتسون، الیور(1382)، سفال زرین فام ایرانی. ترجمه شکوه ذاکری، تهران: سروش.
منابع لاتین
Ackerman, Phyllis, (1977). Some Problems of Early Iconography, in: A Survey of Persian Art, From Prehis toric Times to the Present, Pope, A. O., (ed.), Tehran: Soroush Press, Vol. II, pp. 831-895.
Fehervari, Geza, (2000). Ceramics of the Islsmic World in the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris Publishers. London. New York.
Fehervari, Geza, (2000). Ceramics of the Islsmic World in the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris Publishers. London. New York.