دلایل فقدان منظره نگاری در نقاشی ایرانی با توجّه به اتیمولوژی واژة طبیعت در زبان فارسی (نوع مقاله: پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مطالعات عالی هنر دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه نقاشی دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا.

چکیده

مسئلة مورد توجه در جستار حاضر، بحث پیرامون چرایی فقدان منظره پردازی و نقاشی طبیعت، به عنوان یک موضوع مستقل، در هنر ایران با دقت نظر در اتیمولوژی واژة طبیعت است. در نقاشی ایرانی، بر خلاف نمونه های غربی و آثار خاوردور، هرگز طبیعت و مناظر آن در جایگاه موضوع اصلی اثر قرار ندارند، در مطالعة واژة طبیعت در زبان فارسی نیز در می یابیم که واژة مذکور تا سدة اخیر کاربرد معنایی مترادف با (nature) در زبان انگلیسی را نداشته و در معنای فطرت و ذات مورد توجّه ادبا و فلاسفه قرار داشته است. در زبان فارسی، پس از اسلام و اختلاط با زبان عربی، واژه ای کل نگر دال بر جهان پیرامونی، بیرون از انسان که برساخته او نیست، وجود ندارد، و واژة طبیعت با کاربرد امروزی آن در سدة اخیر و در پی گسترش روابط با غرب در کلام و افکار ایرانیان وارد شده است. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که از آنجا که تفکر زاییدة زبان است، لذا یکی از اصلی ترین دلایل عدم وجود نقاشی طبیعت در ایران را می توان ماحصل فقدان مصداق کلامی آن دانست. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی، جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها به شیوة استقرائی انجام پذیرفته است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The underlying reasons for the lack of landscape painting in persian painting with regards to etymology of the term nature in the persian language……. Research Paper

نویسندگان [English]

  • Hasan Bolkhari Ghehi 1
  • Mina Mohammadi Vakil 2
1 Department of Advanced Studies of Art. College of Fine Arts , University of Tehran
2 Assistant professor,Faculty of Art,AL-Zahra university,Thran,Iran
چکیده [English]

The focal issue in the current research involves the discussion on the reasons for the absence of landscape depiction in Iranian painting with emphasis on the etymology of the term nature. In Iranian painting unlike western and far eastern examples, never nature and landscapes are the main subjects. Tabi’at (Nature) is an Arabic word bearing various meanings. The scope of the meaning of the word Tabi’at (nature) whether in Persian, Arabic or European languages is so vast and equivocal that in different times, places and discourses it has held wide and diverse meanings. To further clarify the evolutionary meaning of Tabi’at (nature) in the Persian culture and language, at first with a comparative look, the roots of the word was studied in the most comprehensive Persian dictionaries in the recent century such as Nezam, Nafissi, Dehkhoda and the Persian encyclopedia of Mosaheb, Moein, Amid and Sokhan with respect to their historical precedence and secondly its meaning among Islamic scholars and its reflection in Persian poetry. In studying the word Tabi’at (nature) in the Persian language, we realize that not until the last century the said term was synonymous with its English word, but it was perceived as bearing the meaning of essence and substance by literary figures and philosophers. In the post Islam Persian language and its blending with Arabic there is no general term constituting the surrounding world of nature created outside man without his contribution and the word nature with its modern application entered the Iranian language and thoughts in the last century followed by expansion of relations with the west. With that said it can be concluded that since thought is the product of language then one of the main reasons for lack of landscape delineation in Iranian painting results from the absence of the word in the language. On the other hand, with a look at the principles of semiotics and study of the relation between phonology and meaning we understand that the word nature in the Persian language according to Saussure’s theory has a signifier with a long precedence in the Persian literature and philosophy but its signified (meaning) has changed throughout time. In other words, the relation between the ancient signifier and signified has recently received a new meaning for nature synonymous with the surrounding world such as mountains, plains, seas, etc. It can therefore be said that the new meaning that creates a new sign has not been precedent in the Iranian cultural history. Based on this reasoning thinking that Iranian painters would be able to understand the universal and modern concept of nature without a specific lingual signifier is impossible. They unlike their western counterparts were naturally unable to portray the nature that they lacked in their language. This research is conducted by descriptive-analytical method, collection of data through library materials and analysis of the findings by inductive approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nature
  • Iranian Painting
  • Landscape painting
  • Nature Etymology
منابع    فارسی
اسدی طوسی(1379). خلاصة لغت فرس اسدی طوسی. به کوشش علی اشرف صادقی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ضمیمه شمارة 9، نامة فرهنگستان، تهران، تیر .
آژند، یعقوب(1384). «منظره پردازی در نگارگری ایران». خیال شرقی، اردیبهشت، شمارة 2، صص 25 ـ 14.
اعتمادالسلطنه(1374). المآثر و الآثار در چهل سال تاریخ ایران. ج 1. به کوشش ایرج افشار انتشارات اساطیر. چاپ دوم. تهران.
التهانوی، علامه محمدعلی(1996). کشاف اصطلاحات  الفنون. به تحقیق علی دحروج. مکتب لبنان ناشرون. لبنان.
الخواجه نصیرالدین الطوسی(1375). شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسی. نشر البلاغه. قم.
انوری، حسن(1381). فرهنگ بزرگ سخن. 8 جلدی. انتشارات سخن. تهران.
اورنگ، سرگرد(1337). فرهنگ اورنگ. چاپ راستی. تهران.
بلخاری قهی، حسن(1388). اورنگ(مجموعه مقالات درباره مبانی نظر هنر). انتشارات سوره مهر. تهران.
پاشایی، ع(1384). «طبیعت در هنر ژاپنی با اشاره به مفهوم غربی آن». کتاب ماه هنر، شمارة 83 و 84، مرداد و شهریور 1384، صص 82 ـ 64.
جرجانی،  میرسیّدشریف(1377). تعریفات، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی. ترجمة حسن سیّدعرب و سیما نوربخش. انتشارات فرزان. تهران.
جلالی، تهورس(1354). فرهنگ پایه، واژه های پارسی و بیگانه زبانزد در فارسی کنونی به پارسی سره. انتشارات ابن سینا. تهران.
حافظ شیرازی(1320). دیوان خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. کتابفروشی زوّار. طهران.
داعی الاسلام، آقا سیّدمحمدعلی(1305). فرهنگ نظام. دوره 5 جلدی. حیدرآباد دکن.
دوستخواه، جلیل(1375). اوستا. کهن ترین سرودهای ایرانیان. جلد اول. چاپ سوم. انتشارات مروارید. تهران.
دهخدا، علی اکبر(1377). لغت نامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
دینه‌سن، آنه‌ماری(1380). درآمدی بر نشانه‌شناسی. ترجمة مظفر قهرمان. نشر پرسش. تهران.
دوسوسور، فردینان(1382). دورة زبان شناسی عمومی.‌ ترجمة کوروش صفوی. چاپ دوم. نشر هرمس. تهران.
ذکرگو، امیرحسین(1388). «طبیعت در هنر شرقی(تأملی در آرای آناندا کوماراسوامی)»، در مجموعه مقالات همایش طبیعت در هنر شرقی. انتشارات فرهنگستان هنر، به کوشش منیژه کنگرانی، تهران.
رازی، فریده(1372). فرهنگ واژ ه های فارسی سره برای واژه های عربی در فارسی معاصر. چاپ دوم. نشر مرکز. تهران.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد(1419). تاج العروس من جواهر القاموس. ج 11. المجلس الوطنی للثقافه والفنون  والآداب. کویت.
سجادی، سیدجعفر.(بی تا)(0631). مصطلحات فلسفی صدرالدین شیرازی. مشهور به ملاصدرا. انتشارات نهضت زنان مسلمان. تهران.
سجودی، فرزان(1382). نشانه‌شناسی کاربردی. نشر قصه.  تهران.
شبستری، شیخ محمود(2535). گلشن راز. با تصحیح و مقدمه و حواشی و تعلیقات جواد نوربخش. انتشارات خانقاه نعمت اللهی. تهران.
شیخ الرئیس ابوعلی سینا(1316). فن سماع طبیعی. ترجمة محمدعلی فروغی. چاپخانة مجلس. طهران.
عمید، حسن(1384). فرهنگ عمید. چاپ سی و دوم. انتشارات امیر کبیر. تهران.
عمید، حسن(1392). فرهنگ فارسی. سرپرست تألیف و ویرایش: فرهاد قربانزاده. چاپ دوم. انتشارات اشجع. تهران.
عین القضاﺓ، ابوالمعانی عبدالله بن محمد بن علی بن الحسن بن علی المیانجی الهمندانی(بیتا). تمهیدات. به تصحیح عفیف عسیران. کتابخانة منوچهری. چاپ دوم. تهران.
فیومی، احمد بن محمد(1414). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. دارالهجره. قم.
قریب، محمد(1356). واژه نامة نوین. مؤسسة انتشارات بنیاد. چاپ دوم. تهران.
محمد پادشاه متخلّص به «شاد»(1335). فرهنگ آنندراج. جلد چهارم. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. انتشارات خیام. تهران.
مصاحب،   غلامحسین(1383).     دایره المعارف     فارسی. دوره 3 جلدی. امیرکبیر. چاپ چهارم. تهران.
معین، محمد(1353). فرهنگ فارسی(متوسط). مؤسسة  انتشارات امبیرکبیر. چاپ دوم. تهران.
مقدم اشرفی، م(1367). همگامی نقاشی با ادبیات درایران: ازسده ششم تا یازدهم هجری قمری. ترجمه رویین پاکباز. انتشارات نگاه. تهران.
مولوی، جلا ل الدین محمد بن محمد(1363). مثنوی معنوی،    ت‍ال‍ی‍ف‌ ج‍لال‌ال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍ب‍ل‍خ‍ی‌ ث‍م‌ ال‍روم‍ی‌؛ ب‍ه‌ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ ری‍ن‍ول‍د. ا. ن‍ی‍ک‍ل‍س‍ون‌؛ ب‍ه‌اه‍ت‍م‍ام‌ ن‍ص‍رال‍ل‍ه‌ پ‍ورج‍وادی. انتشارات امیرکبیر. تهران.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد(1355). کلیات شمس تبریزی، ب‍انضمام سیری در دیوان شمس بقلم علی دشتی شرح حال مولوی بقلم بدیع الزمان فروزانفر. انتشارات امیرکبیر. چاپ ششم. تهران.
ناصرخسرو(1368). دیوان ناصرخسرو، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم. تهران.
نصر، سیدحسین(1345). نظر متفکران اسلامی دربارة طبیعت.دهخدا. چاپ دوم. تهران.
نظامی گنجوی(1374). کلیات خمسه حکیم نظامی گنجوی، مقدمه و شرح شبلی نعمانی. حواشی محمود علمی(درویش). سازمان انتشارات جاویدان. چاپ سوم. تهران.
نفیسی،   علی اکبر(ناظم الاطبا)(1343).   فرهنگ    نفیسی. کتابفروشی خیام. تهران.