تفسیر نشانه شناختی رنگ از منظر حکمی در نگارگری ایرانی- اسلامی(نوع مقاله: پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیأت علمى دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران شمال

2 دانشجوى دکترى فلسفه هنر و عضو هیأت علمى گروه نقاشى دانشکده هنر و معمارى، دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران مرکز

چکیده

در هنر نگارگری ایرانی- اسلامی، رنگ‌ نشانه‌ای از جهان قدسی و ملکوتی است، که در آن نور الهی نقش اصلی را ایفا می کند. حضور رنگ در این نقاشی‌ها پیامد باز شدن چشم دل هنرمند و دیدار او از عالم مثال و خیال می‌باشد. عنوان مقاله‌ی حاضر تفسیر نشانه شناختی رنگ از منظر حکمی در نگارگری ایرانی- اسلامی است، و هدف از آن تأویل معنا شناسانه‌ی رنگ به عنوان نشانه ی نمادین (بنابر تلقی پیرس) در این هنر است. نشانه شناسی علمی است که هدف خود را شناخت و تحلیل نشانه‌ها و نمادها می‌داند. بنابر تعریف پیرس نشانه چیزی است که جای چیزی دیگری می‌نشیند و بر معنا و مفهومی دلالت دارد. پیوند نشانه با معنامندی اصطلاح متن را پیش می‌کشد. بنابر تعریف متن عبارت از پیامی ثبت شده است و هر متن را می توان نظامی از نشانه‌ها دانست. در مقاله حاضر نگارگری ایرانی - اسلامی به منزله‌ی متنی فرهنگی منظور نظر قرار گرفته است، که در آن رنگ‌ها نظامی از نشانه‌هایی با معنا و دلالت‌های معنوی و حکمی برگرفته از عرفان ایرانی - اسلامی و رمز و نمادی از عالم مثال می‌باشند. روش پژوهش توصیفی و با استفاده از اسناد  و مدارک کتابخانه‌ای است. نتیجه مقاله روشن می‌نماید که تأثیر بینش معنوی عارفان اسلامی و حکمت فرهی در ایران باستان، نگارگران را بر آن داشته تا از مفاهیم مینوی رنگ به عنوان نشانه‌هایی از عالم مثال در آثار خود بهره بگیرند. رنگ در نگارگری ایرانی - اسلامی نماد و رمزی برای محاکات حقیقت عالم مثال است. فرضیه‌ی مقاله این است که از طریق نشانه‌شناسی «پیرس» و تعریف او از نشانه‌های نمادین می توان به تاویل دلالت‌های نشانه‌شناسانه‌ی رنگ در نگارگری ایرانی - اسلامی با  توجه به مفاهیم حکمی و عرفانی پرداخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interpretation of semiology of the colour based on philosophical foundation Islamic Persian painting……. Research Paper

نویسندگان [English]

  • Ali Moradkhani 1
  • Nasrin Atighehchi 2
1 Associate Professor and Faculty Member of Islamic Azad University, North Tehran Branch.
2 Ph.D. student of Philosophy of Art, Faculty Member, Department of Painting Azad Islamic University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The colours on the Islamic Iranian paintings, are the signs of sacred and divinity cosmos in which, the light of God has the main role. The openness of artist’s heart to view the “mundus imaginalis” is the reason of being the colours as above mentioned. The topic of this article is interpretation of semiology of the colour on Islamic Iranian painting based on philosophical foundations. The main purpose of this article is analysis and interpretation of the colour as a symbolic sign (according to pierce concept) on Islamic Iranian painting. Method of this research is based on descriptive research, which provided through library documents. The colours of Islamic Iranian painting are the symbols and codes of divinity cosmos named “mundus Imaginalis”, which signify philosophical and spiritual concepts. The results of this research indicating of the effect of spiritual conception of Islamic mysticism and Farrahi philosophy of ancient Iran, which have caused the artist used spiritual meanings for the colours as the signs of “Mundus Imaginalis”. Colour on Islamic Iranian painting is a symbol and code for mimesis of the truth of the cosmos of light. The hypothesis of this article is based on using Peirce semiology and his definition of symbolic signs which might be interpreted and definned the significations of semiology of colours in Islamic Iranian paintings by referring to the philosophical and gnostic meanings. Semiology is the science in which the main purpose is the cognition and analysis of the signs and symbols. From peirce point of view, anything which determines something else (its interpretant) to refer to an object to which itself refers in the same way, is a sign. The relationship of sign and signification introduce the “Text”. The text as defined, is a recorded message, Any text could be a system of signs.In this article, Islamic Iranian painting considered as a cultural text in which the colours are a system. of sign, bearing with philosophical meanings and significations derived of Islamic Iranian mysticism. Semiological approch of Islamic Iranian painting towards interpration and analysis meanings of the signs of colours could be a new study on relationship between traditional painting art and Science of Semiology. It may cause a Viewer has the same sense as sofi artists had experienced. From this point of view, what the viewer would see intuitively is cosmos named “mundus imaginalis” as seen by artists. the study of data in this research indicating although the colours of Islamic Iranian paintings reflect seemingly the natural colours but artist’s purpose has not been studied the physics of colours, and on the country artist has intended to represent the cosmos of “mundus imaginalis”, in which the colours and images are made of divine light. Persian painter could have concluded that, in order to immortalize the paintings throughout history, have choose imitation of the truth and examples of eternal, because the truth could not be antiquated and lasted for perpetuity. Artist choose gloss, brilliance and purity of colours to being reminiscent of the lights of pure divine.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mundus imaginalis
  • Semiology of the colour
  • Farrahi light
  • Symbol
  • Spritual journeying and wayfairing
منابع فارسی
ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1381). شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. تهران: امیرکبیر.
احمدی، بابک(1370). ساختار و تأویل متن، نشانه‌شناسی و ساختارگرایی. تهران: نشر مرکز.
اردلان، نادر و بختیار، لاله(1380). حس وحدت. تهران: نشر خاک.
ایتن، جوهانز(5631). کتاب رنگ. ترجمه محمد حسین حلیمی. تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
بلخاری‌ قهی، حسن(1384). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. جلد دو. تهران: انتشارات سوره مهر.
بورکهارت، تیتوس(1386). مبانی هنر اسلامی. ترجمه امیر نصری. تهران: انتشارات حقیقت.
بویس، مری(1384). بررسی ادبیات مانوی در متن‌های پارتی و پارس میانه. ترجمه احمد بهبهانی و ابوالحسین تهامی. تهران: نگاه.
بهار، مهرداد(1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات آگاه.
پاکباز، رویین(1387). دائره المعارف هنر. چاپ هفتم. تهران: فرهنگ معاصر.
پوپ، آرتور اپهام(1387). سیر و صور نقاشی ایران. مترجم یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.
تجویدی، اکبر(1352). نقاشی ایران از کهن‌ترین روزگار تا دوران صفویان. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
حامی، احمد(2535). بغ مهر. تهران: داورپناه.
حسن زاده آملی، حسن(1390). دروس شرح فصوص الحکم قیصری. چاپ دوم. قم. مؤسسه بوستان کتاب(مرکز نشر و دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم).
خاتمی، محمود(1390). پیش درآمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی. تهران: فرهنگستان هنر.
رضی، هاشم(1385). آیین مهر. تهران: انتشارات بهجت.
سجودی، فرزان(1387). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: نشر قصه.
سجودی، فرزان(1393).    نشانه‌شناسی کاربردی. چاپ سوم. تهران: نشر علمی.
سمنانی، علاء‌الدوله(1383). مصنفات فارسی. به اهتمام نجیب مایل هروی. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سهروردی، شیخ شهاب الدین(1394).   آواز پر جبرئیل. به کوشش حسین مفید. چاپ پنجم. تهران: انتشارات مولی.
سهروردی، شیخ شهاب الدین(1377). حکمت الاشراق. ترجمه جعفر سجادی. چاپ ششم. تهران: دانشگاه تهران.
شایگان، داریوش(1383). بت های ذهنی و خاطره ازلی. تهران: امیرکبیر.
شبستری، شیخ محمود(1371). گلشن راز. چاپ دوم. تهران: اشراقیه.
صمدی، مهرانگیز(1376). ماه در ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ضیمران، محمد(1382). درآمدی بر نشانه شناسی نور. تهران: نشر قصه.
ضابطی جهرمی، احمد(1389). پژوهش‌هایی در شناخت هنر ایران. تهران: نشر نی.
عالیخانی، بابک(1379).  بررسی لطایف عرفانی در فصوص عتیق اوستایی. تهران: هرمس.
فکوهی، ناصر(1383).   انسان شناسی شهری. تهران: نشر نی.
کبری، نجم‌الدین(1957). فوائج الجمال و فواتح الجلال. به تصحیح فریتز مایر. ویسپادن: فرانتز شنابنز.
کبری، نجم‌الدین(1413). فوائح الجمال و فواتح الجلال. ویراست و تحقیق دکتر یوسف زیدان. قاهره: دار معاد الصباح.
کربن، هانری(1379). انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمه فرامرز جواهری نیا. تهران: انتشارات گلبان.
کـربن، هـانری(1384). بن مایه‌هـای  آیین زرتشت در اندیشه سهروردی. ترجمه محمود بهفروزی. تهران: جامی.
کربن، هانری(1390). واقع انگاری رنگ‌هـا و علم میزان. ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: انتشارات سوفیا.
کوپر. جی. سی(1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: نشر فرشاد.
کورکیان، آن ماری و سیکر، ژ.پ(1387). باغ‌های خیال. ترجمه پرویز مرزبان. چاپ دوم. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
گراهام، آلن(1385). بینامتنیت. ترجمه پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.
لاهیجی، شمس‌الدین(1378). شرح گلشن راز. تصحیح برزگر خالقی و عفت کرباسی. تهران: نشر زوار.
لوشر، ماکس(1831)، روانشناسی و رنگ‌ها. ترجمه روانی پور. تهران: مؤسسه انتشارات فرهنگستان یادواره.‏
مددپور، محمد(1390). حکمت اُنسی و زیبایی شناسی عرفانی هنر اسلامی. چاپ سوم. تهران: سوره مهر.
مرادیان ریزی، نجمه و ملکی ریزی، منیژه(1394). زیباشناسی رنگ. تهران: انتشارات فروهر.
مقدم، محمد(1380). جستار درباره مهر و ناهید. تهران: هیرمند.
نصر، سید حسین(1370). جاودانگی و هنر. ترجمه سید محمد آوینی. تهران: انتشارات برگ.
نصر، سید حسین(1386). سه حکیم مسلمان. چاپ ششم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
نصر، سید حسین(1389). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان. تهران: انتشارات حکمت.
نظامی گنجوی، الیاس بن محمد(1380). هفت پیکر. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ چهارم. تهران: نشر قطره.
ورمارزن، مارتین(1386). آیین میترا. ترجمه بزرگ نادرزاد. چاپ ششم. تهران: نشر چشمه.
یاحقی، جعفر(1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سروش.
فهرست نشریات
ابراهیمی‌پور، مریم(1931). «بینش فلسفی ایرانیان درباره‌ی نور و تجسم آن در هنر نگارگری» دو فصلنامه پیکره، 2: 7-18.
اسماعیل پور، ابوالقاسم(1382). زیبایی در هنر و ادبیات مانوی. فصلنامه فرهنگستان هنر، سال 6.
پیرس، چارلز سندرس. «منطق به مثابه نشانه شناسی، نظریه نشانه‌ها». ترجمه فرزان سجودی. زیباشناخت(1381)، 6: 51-64
حلیمی، محمدحسین(8631)، «بارگاه کیومرث، بررسی اثری از سلطان محمد نقاش» سوره اندیشه. 1: 36-40.
خوش نظر رحیم و رجبی، محمدعلی(8831). «نور و رنگ در نگارگری ایرانی و معماری اسلامی». کتاب ماه هنر، 127: 70-77.
شاد قزوینی، پریسا(2831)، «ویژگی‌های کلی هنر اسلامی در سه شاخه هنری خوشنویسی، تذهیب و نگارگری با نگاه غیب و شهود». فصلنامه مدرس هنر، 3: 61-72.
کربن، هانری(2731). «عالم مثال». مترجم سید محمد آوینی. نامه‌ی فرهنگ، 10 و 11: 54-65.
کرمی، محسن(1395). «آیین مهر، نمادگرایی رنگ‌ها و  نگارگری ایرانی». ماهنامه علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت. سال 11، 4: 35-41.
منابع لاتین
Blair, Sheila S & Bloom, Jonathan. (1994). the Art and Architecture of Islam (1250-1800), Yale university press pelican history of art, New york
Corbin, Henry (1971). En Islam Iranien: aspects spirituéls et philosophiques, Gallimard, Paris.
Corbin, Henry (1978). The man of light in Iranian Sufism, translated from the French, by Nancy Pearson, London Kathleen,
Martin (2010). The book of symbols, Tauschen GMBH.
 
 
 
 
 
 
 
 

Kress, Gunther (2001). Discourse, Paul Colbey (ed), the Routledge companion to semiotics and linguistics, Routledge Taylor and Francis Group, London / New York.
Peirce, Charles Sanders (1935). Collected writings, vol. 4-5, ed: Charles Hartshorne, Paul Weiss and Author W Burks, Harvard university press, Cambridge.
Peirce, Charles Sanders (1991). Peirce on signs, writing on semiotic, Edited by games Hooper, the university of North Carolina press.
منابع تصاویر
Blair, Sheila S & Bloom, Jonathan. (1994) the Art and Architecture of Islam (1250-1800), Yale university, press pelican history of art, New york (P: 65, 167)