بازشناسی عملکرد نظیره سازی در نقاشی صفوی سده ی دهم (بررسی رابطه  ی دوسویه  ی میدان و منش با تمرکز بر آثار سلطان محمد)(نوع مقاله:پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده  ی هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

2 استاد دانشکده  ی هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

تشکیل دولت صفوی را می توان نقطه  ی عطفی در روابط میان کنشگران عرصه  ی نقاشی ایرانی برشمرد. تا پیش از آمدن بهزاد به تبریز، سلطان محمد سرآمد نقاشان کتابخانه  ی سلطنتی به  شمار می رفت اما ارجحیت نمادینی که شاه  اسماعیل برای بهزاد در نظر گرفت، او را وادار کرد تا به فراخور روابط جدید حاکم بر میدان نقاشی، استراتژی مناسبی را در پیش گیرد. این استراتژی روی آوردن به نظیره سازی بود. پژوهش حاضر ضمن توجه به روابط تاریخی و تحولات اجتماعی مؤثر در نقاشی متقدم صفوی، به مناسبات مابین کنشگرانِ عرصه  ی نقاشی و تأثیر روابط مذکور در عملکرد نهاییِ نقاشان تأکید داشته است. هدف اصلی، شناخت رابطه  ی میان عملکرد نقاشان و نیروهای مؤثر در صحنه  ی نقاشی سده  ی دهم می باشد. ماهیت پژوهش کیفی و تاریخی است و با روش تحلیلی ـ توصیفی به تبیین عملکرد سلطان محمد در جریان تغییرات اجتماعی و سیاسی آن دوران پرداخته است. رویکرد مورد استفاده در تفسیر متنها، عملکردها و نگاره ها، جامعه  شناسی رابطه  گرایانه  ی پی یر بوردیو می باشد. این رویکرد سبب گردید تا دریابیم روابط موجود در میدان نقاشی صفوی به گونه ای بود که کنشگران حاضر در آن براساس منش شخصی شان دست به انتخاب استراتژی مناسب با مقتضیات میدان می زدند و در این راستا از قوانین حاکم بر میدان های موازی (مانند ادبیات) نیز بهره می بردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognizing the Function of Nazirehsazi in 16th Century Painting (Inves tigating the Reciprocal Relationship Between Habitus and Field With the Focus on Sultan Mohammad Works)

نویسندگان [English]

  • Meysam Sadeghpour 1
  • Mehdi Mohammadzadeh 2
  • Abbas Ghadimi Gheydari 3
1 PhD student in Islamic Arts, Tabriz Islamic Art University , Tabriz, Iran
2 Professor, Department of Indus trial Arts, Tabriz Islamic Art University. Iran.
3 Associate professor,Department of His tory, University of Tabriz. Iran.
چکیده [English]

The arrival of Safavid Empire (1501 - 1736) to the realm of his tory can be deemed as an inflection point in the relationships among artis ts and people involved in traditional Iranian drawing arts. In this period, for the firs t time, many artis ts from different schools (genres) of painting art gathered in the same organization or party under the rule of a single leadership. Before Kamal ud-Din Behzad came to Tabriz (the capital or central city of Safavid Empire), Sultan Mohammad-e Tabrizi was considered the head artis t of the royal library. However, as Shah Ismail favored Kamal ud-Din Behzad who was one of the leading and avant-garde painters of Herat’s atelier in the late 15th and early 16th centuries, Sultan Mohammad-e Tabrizi decided to pursue a different s trategy or tactic to handle the new set of rules and relations that had arisen in the world of painting artis ts. His s trategy was to turn to Nazirehsazi. Nazireh is a piece of art work that an artis t makes in response to or in rivalry with an art work made by another artis t. It is usually a way of showing off one’s skill and daring the other artis t to produce a similar art work. This idea may help one discover new findings about some important art pieces that were made in the 16th century by analyzing the relations and connections between people that played a role in the field of drawing arts at that time. Our inves tigating work, in addition to accounting for the his torical relations and social changes that impacted arts in early Safavid period, sheds light on the relationships among artis ts, their possible personal motivations, and the influence of these relations and motivations on the works of the artis ts. The main goal is to unders tand how the relations and politics among players in the field of arts in the 16th century have manifes ted themselves in the work of artis ts (in particular, Sultan Mohammad-e Tabrizi). Therefore, the activity of the artis t in response to or as a result of the governing rules and politics has been analyzed and explained. To this end, as a firs t s tep, the primary his torical documents are inves tigated and analyzed completely. Thus, our inves tigation has a qualitative and his torical nature. Using an explanatory-analytic method, we shed light on the especial and symbolic performance of Sultan Mohammad-e Tabrizi amid the ongoing social and political forces at that time. The analytic method used in this paper for explaining and interpreting the texts and art works is Pierre Bourdieu’s relation-oriented theory of sociology. This method helped us unders tand that the social relations in the field of arts in Safavid era caused the artis ts and other players choose appropriate s trategies based on the field circums tances and also according to their own personal character and symbolic capital. These players also exploited the rules governing parallel fields (similar to the field of literature).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Painting
  • Sultan Mohammad-e Tabrizi
  • Nazirehsazi
  • Field
  • Habitus
آژند، یعقوب(1394)، مکتب نگارگری تبریز و «قزوین ـ مشهد»، تهران: مؤسسه  ی تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
آژند، یعقوب(1389)، نگارگری ایران(پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).
آغداشلو، آیدین (1382)، معراج حضرت رسول اثر سلطان محمد نقاش، مجله  ی بخارا، مهر و آبان 1382، شماره  ی 32، صص 231-226.
اسکندربیگ ترکمان(1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، زیر نظر با تنظیم فهرست ها و مقدمه: ایرج افشار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
اشرفی، م.م(1396)، از بهزاد تا رضا عباسی؛ سیر تکاملی مینیاتور در سده  ی دهم و اوایل سده  ی یازدهم هجری، ترجمه  ی نسترن زندی، تهران: موسسه  ی تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
اخوان ثالث، مهدی(1374)، نقیضه و نقیضه  سازان، به کوشش ولی  الله درودیان، تهران: نشر زمستان.
انوشه، حسن (1379)، فرهنگنامه  ی ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بامشکی، سمیرا، رضوی، فاطمه(1393)، مقایسه  ی خسرو و شیرین نظامی و شیرین و خسرو هاتفی، پژوهشنامه  ی ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوازدهم، شماره  ی بیست و سوم، پاییز و زمستان 1393، صص 88-67.
بوردیو، پی یر (1389)، تمایز، ترجمه  ی حسن چاوشیان، تهران: نشر ثالث.
بوردیو، پی یر(1380)، نظریه  ی کنش، مرتضی مردی ها، تهران: نقش و نگار.
بوردیو، پی یر(1375)، جامعه شناسی و ادبیات، آموزش عاطفیِ فلوبر، ترجمه  ی یوسف اباذری، ارغنون، شمارههای 9و10، صص 112-77.
پرستش، شهرام، محمدی نژاد، مرجان(1389)، تحلیل اجتماعی آثار کمال الملک در میدان نقاشی ایران، جامعه شناسی هنر و ادبیات، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان 89، صص 134ـ103.
دی واس، دیوید (1389)، طرح تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه  ی رضا افخمی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه  السلام.
ذوالفقاری، حسن (1385)، هفت پیکر نظامی و نظیره های آن، مجله  ی دانشکده  ی ادبیات و علوم انسانی، س 14، شماره  ی 52 و 53، بهار و تابستان 1385، صص 109-67.
ذوالفقاری، حسن (1374)، منظومه های عاشقانه  ی ادب فارسی، تهران: انتشارات نیما.
رامین، علی(1387)، مبانی جامعه  شناسی هنر، گزیده، ترجمه و تألیف، تهران: نشر نی.
رحیمی، سیامک(1391)، آداب تربیتی نگارگران، تبریز: انتشارات ارک.
ریتزر، جرج(1394)، مبانی نظریه  ی جامعه  شناختی معاصر و ریشه های کلاسیک آن، ترجمه  ی شهناز مسمیپرست، تهران: نشر ثالث.
عمید، حسن(1360)، فرهنگ فارسی (دوره  ی دوجلدی)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
شیندشتگل، هلنا(1389)، معراج نگاری نسخه های خطی تا نقاشی های مردمی با نگاهی به پیکره های حضرت محمد (ص)، تهران: علمی و فرهنگی
فلوور، ویلم و پیتر چلکووسکی و مریم اختیار(1381)، نقاشی و نقاشان دوره  ی قاجار، ترجمه  ی یعقوب آژند، تهران: انتشارات ایل شاهسون بغدادی.
قاسمی  پور، قدرت(1388)، نقیضه در گستره  ی نظریه  های ادبی معاصر، فصلنامه  ی نقد ادبی، سال2، شماره  ی 6، تابستان 1388، صص 147-127.
کریم  اف، کریم(1385)، سلطان محمد و مکتب او (مکتب نقاشی تبریز)، ترجمه  ی جهان  پری معصومی و رحیم چرخی، تبریز: انتشارت دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
کنبای، شیلا(1380)، نگارگری ایران، ترجمه  ی مهناز شایسته  فر، تهران: انتشارات موسسه  ی مطالعات هنر اسلامی.
کوشا، کفایت، بوداق منشی قزوینی(1388)، بخش احوال خطاطان و نقاشان کتاب جواهرالاخبار، به کوشش کفایت کوشا، نامه  ی بهارستان، شماره  ی ۱5، ص 120-107.
گرنفل، مایکل (1393)، مفاهیم کلیدی ییر بوردیو، ترجمه  ی محمدمهدی لبیبی، تهران: نشر افکار.
گواشانی، دوست محمد(1372)، دیباچه  ی مرقع بهرام میرزا صفوی. در نجیب مایل هروی، کتاب آرایی در تمدن اسلامی (صفحات 276-257). مشهد: موسسه  ی چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
لش، اسکات(1394)، جامعه شناسی پست  مدرنیسم، ترجمه  ی حسن چاوشیان، چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.
منشی قمی، قاضی میراحمد(1351)، گلستان هنر، به تصحیح و اهتمام احمد سه  یلی خوانساری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
نظرلی، مایس(1390)، جهان دوگانه  ی مینیاتور ایرانی، ترجمه  ی عباسعلی عزتی، تهران: موسسه  ی تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
واکوانت، لوئیک(1379)، پی یر بوردیو، ترجمه  ی مهرداد میردامادی، در: استونز، راب، متفکران بزرگ جامعه  شناسی،  ترجمه  ی مهرداد میردامادی، تهران: نشر آگه.
یزدانی، سوسن، روحانی، مسعود و عبدالجبار رحماناف (1391)، بررسی جنبه های تاریخی دو منظومه  ی غنایی «خسرو و شیرین» نظامی و «شیرین و خسرو» امیرخسرو دهلوی، پژوهشنامه ی ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دهم، شماره ی نوزدهم، پاییز و زمستان 1391، صص 186-167.
فهرست منابع لاتین
Bourdieu, Pierre & Wacquant, Loic (2002) An Invitation to Reflexive Sociology, Polity Press.
Pinto, Louis (1996) The Thory of Field & Sociology of Literature: Reflections on the Work of Pierre Bourdiou, in International Journal of Contemporary Sociology, Vol 32, No 2, 1996, PP 177 – 186
Soudavar, Abolala (2016) Reassessing Early Safavid Art and His tory Thirty Five Years after Dickson & Welch 1981, Hous ton: Soudavar.
وبگاه کتابخانه  ی اینترنتی جهان اسلام، «معراج حضرت رسول» اثر سلطان محمد
The Prophet’s Night Journey. Retrieved July 7. 2019 From:
https://www.islamicweblibrary.com/wp-content/uploads/2020/01/Miraj_by_Sultan_Muhammad.jpg
وبگاه موزه  ی هنر دالاس، «معراج پیامبر» نسخه  ی خمسه  ی نظامی تبریز
Isra and Mi’raj. Retrieved April 16. 2020 From:
https://files.dma.org/multimedia/images/73110114792158863_medium.jpg
وبگاه کتابخانه  ی ملی روسیه در سنت پترزبورگ، «شکار سلطنتی» اثر سلطان محمد
The Royal Hunting. Retrieved May 15. 2020 From:
http://expositions.nlr.ru/eng/ex_manus/jami/images/09.jpg
وبگاه کتابخانه  ی ملی روسیه در سنت پترزبورگ، «اوزون حسن در حال شکار»
Hunting the ruler of wes tern Iran Sultan Uzun Hasan. Retrieved May 15. 2020 From:
http://expositions.nlr.ru/eng/ex_manus/jami/images/07.jpg