رابطه مضمون و ساختار عددی در ترکیب بندی عناصر و اجزای بدن پرسوناژها در نقاشی ایرانی ( با تأکید بر نگاره‌ی افشاگری در مسجد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تبریز، تبریز، ایران.

2 دانشجوی دکتری هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

نگاره‌ی «افشاگری در مسجد»، به بررسی چگونگی سازمان یافتگی اجزای بدن پرسوناژها و ارتباط نمادین اعداد حاکم بر ساختار  بامحتوای نگاره‌ی فوق می‌پردازد. بررسی روابط حاکم بر عناصر و اصول ترکیب بندی و نیز بررسی چگونگی عملکرد نمادین اعداد در ارتباط با مضمون در اثر فوق است. هدف این پژوهش ضمن شناخت چگونگی تمهیدات نگارگر ایرانی در ایجاد ساختار اجزای بدن پرسوناژها این نگاره است. تحقیق پیش رو پس از معرفی نگاره‌‌ی «افشاگری در مسجد»، ساختار موجود در نگاره را تجزیه و تحلیل و پس از آن مفاهیم عددی به دست آمده را مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش نشان‌ می‌دهد ساختار پنهان اجزای بدن پرسوناژها به صورت خطوط موازی سازماندهی شده‌اند. پژوهش حاضر علاوه بر تأکید بر وجود نظم و ساختار مستحکم و هدفمند در ساختار نگاره، نتیجه می‌گیرد که اعداد 2، 5، 10، 12 و 16 در ترکیب بندی این تصویر در ارتباط با مضمون نگاره هستند. به این ترتیب این پژوهش نشان می‌دهد که ساختار نگاره بر مبنای مفاهیم نمادین اعداد شکل گرفته است و پیوند نگارگری با رموز عددی در بطن ساختار هندسی را نتیجه می‌گیرد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی، تجزیه وتحلیل با نرم افزار و جمع آوری اطلاعات براساس مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Thematic relation and numerical structure of the composition of the elements and body parts of the personages in Iranian painting, with emphasis on the painting of "revelation in the mosque"

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Abdollahi Fard 1
  • Soudabeh Safari senegani 2
1 Faculty Member, Faculty of Visual Arts, Art University of Tabriz, Tabriz, Iran.
2 PhD student of Islamic Art,, Faculty of Islamic Art, Tabriz University of Islamic Art. Tabriz, Iran.
چکیده [English]

One of the works created by Sheikhzadeh is the painting "Revelation in the Mosque".. The painting of "revelation in the mosque" in this study has been studied and delivered as a sample of studies. The main issue of the present article, is to study the relationships governing the elements of this image and to prove the existence of some special structural principles governing the composition of the work.
In order to analyze and study how the body parts of the personages are organized in the ''revelation in the mosque'', have been discussed the location of the head, feet and handwriting and the relationships between the location of these elements. For this purpose, analyzed how to place the obvious elements of the characters in The position of drawing the diameters and longitudinal and transverse axes of the drawing frame as well as the relations between Location of the above elements, The purpose of this study is to identify How the Iranian painter prepares to create the structure of the body parts of the characters in the painting. This article first introduces the painting "Revelation in the Mosque" from Hafez's Divan. Then it has discovered the painter's strategies for expressing the desired image and examining the relationships of the dominant elements in the above painting. then analyzed The relationship between the symbolic meaning of the numbers obtained from these relationships and the meaning of the image.
According to the analysis made in the painting "Revelation in the mosque" by Sheikhzadeh, It can be said that the painter has observed these points and items to express his painting:
Appropriate composition in terms of the selection of components and the location of each personage, Accuracy in the effective drawing of inscriptions in terms of correct placement and semantic connection, Emphasis on some more important figures in different ways, Provide appropriate solutions to guide and rotate the audience's eyes throughout the image and the relationship of the characters with each other. Also, the results of the analysis in this study indicate that the painter has achieved a regular structure by considering the calculated principles in the placement of the components and visual elements of the personages, including the hands, feet and head of the personages. From the analysis of this image, have been obtained the numbers 0, 2, 5, 10, 16, which have been used in a special sense in this painting. Also, these numbers are thematically related to the drawing and another reason for not improvising in the construction of the substructure of the work and the existence of a strong structure in it. In general, the above study shows that Iranian painting was obtained with a painter's calculator.. This research has been done by descriptive-analytical method and analysis with software and data collection using library resources. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian painting
  • Tabriz Safavid school
  • structure of painting
  • numbers
  • revelation in the mosque
فهرست منابع فارسی ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آرام، احمد (1366)، علم در اسلام، تهران:سروش.
آملی،      حیدر     ابن    علی       (1375)،              مقدمه‌ی         کتاب  نص النصوص در شرح     فصول- الحکم، ترجمه محمدرضا جوزی، تهران، روزنه.‌
استیرلن، هانری (1377)، اصفهان تصویر بهشت، ترجمه جمشید ارجمند، تهران: فرزان.
سرلو خوان، ادواردو (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
اوکویرک، استینسون؛ ویگ. بون، کایتون (1390)، مبانی هنر: نظریه و عمل، ترجمه محمدرضا یگانه دوست، تهران: انتشارات سمت.
بارنت، سیلوان (1391)، راهنمای تحقیق و نگارش در هنر، ترجمه بتی آواکیان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
برتنز، یوهانس (1382)، نظریه ی ادبی، ترجمه فرزان سجودی، تهران: آهنگ دیگر. 
بروس میتفورد، میراندا (1394)، دایره المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها، ترجمه معصومه انصاری و حبیب بشیرپور، تهران: سایان.
بهرامیان، رعنا؛ هاشمی زرج آبادی، حسن؛ زارعی، علی، و پایدارفرد، آرزو (1395)، بازشناسی تناسبات طلایی در نگاره‌های کمال‌الدین بهزاد (مطالعه‌ی موردی: نگاره ساخت مسجد جامع سمرقند)، نشریه  نگارینه، شماره 10، صص 16-31.   
زارعی فارسانی، احسان؛ قاسمی اشکفتکی، مریم (1397)، ترکیب بندی در نگارگری ایرانی با تأکید بر مضمون و اصول سنت‌های تصویری، نشریه جلوه هنر، شماره 3، صص 21-43.
ز. اِی. رحیمووا؛ پولیاکووا، آ. (1386)، نقاشی و ادبیات ایرانی، ترجمه زهره فیضی، تهران: انتشارات روزنه.  
جنسن، چارلز (1393)، تجزیه وتحلیل آثار هنرهای تجسمی، ترجمه بتی آواکیان، تهران: انتشارات سمت.
حاجی عسکر، ندا؛ مؤمنی، کورش (1396)، تجلی عدد 4 درطرح معماری آتشکده‌های ایران، نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 21، صص 28-36.   
سجادی، سید جعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس (1383)، داستان یک روح، چاپ دوم، تهران: انتشارات فردوس.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی،  تهران: انتشارات جیحون.
صادق زاده، رضوان (1395)، کارکرد هندسه و تعادل در شکل‌گیری آثار میر خلیل مصور، نشریه هنر اسلامی، شماره 25، دوره 12، صص 21-36.
طیب، زهیر (تصحیح و تحقیق) (1386)، کتاب اسماءالحسنى: تقریر درس اسماء الحسنى مرحوم آیت  الله حاج شیخ حسن اثنى عشرى، تهران: سفینه.
غزالی، ربابه (1397)، بررسی شاخصه‌های بصری در آثار کمال الدین بهزاد (مطالعه‌ی موردی: اثر سماع درویشان)، نشریه جلوه هنر، شماره 1، صص 73-86.
فدایی، فرزانه (١٣٩٥)، شناخت نظام هندسی پنهان در ساختار ترکیب بندی نقاشی ایرانی، مطالعه‌ی موردی نگاره‌ای از نسخه‌ی ظفرنامه تیموری، نخستین همایش بین المللی هنر و صناعات در فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی، اصفهان. 
قاضی‌زاده،خشایار (1382)، هندسه پنهان در نگاره های کمال الدین بهزاد، نشریه خیال، شماره 6، صص 4-29.  
قربانی، ابولقاسم (1375)، زندگی‌نامه‌ی ریاضی دانان ایرانی از خوارزمی تا ابن سینا، تهران: مدرسه عالی دختران ایران.   
کاپلستون، فردریک  (1368)، تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و سروش. 
کاسیرر، ارنست (1378)، فلسفه صورت های سمبولیک، ترجمه‌ یدالله موقن، تهران: هرمس.  
کپش، جورجیو (1368)، زبان تصویر، ترجمه فیروز مهاجر، تهران: سرو.
 کفشچیان مقدم، اصغر؛ اله خانی، کریم (1396)، بررسی مؤلفه‌های تعاملی فرم و متن درساختار زیباشناسانه آثار نقاشی ایران، هنرهای زیبا، شماره 4، صص 23-32.
کوپر، جی. سی (1386)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
کورکیان، ا. م؛ سیکر، ژ.پ (1377)، باغ های خیال هفت قرن مینیاتور ایران، ترجمه پرویز مرزبان چاپ اول، تهران: فرزان.
کیوانی، مهدی (1391)، پیشه‌وران و زندگی صنفی آنها در عهد صفوی: جستارهایی در تاریخ اجتماعی- اقتصادی ایران، ترجمه یزدان فرخی، تهران: امیرکبیر. 
گنجی، محمد حسین (1384)، کلیات فلسفه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب اسلامی.
ملک پائین، علی؛ چانگ هونگ، ژانگ (1398)، بررسی هندسه پنهان در مکتب نگارگری هرات؛ با تأکید بر نگاره به لشگر نمودن اسکندر، سخن گوشه نشینان را، نشریه  نگره، شماره 52، صص 5-23.
میرداماد، محمدباقر بن محمد (1380)، جذوات و مواقیت، حواشى ملاعلى نورى، تصحیح و تحقیق على اوجبى، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
نصر، سید حسین (1342)، نظر متفکران اسلامی درباره‌ی طبیعت، تهران: دانشگاه تهران 
نظرلی، مائیس (1390)، جهان دوگانه‌ی مینیاتور ایرانی: تفسیر کاربردی نقاشی دوره صفویه، ترجمه عباس علی عزتی، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
نورآقایی، آرش (1388)، عدد نماد اسطور، تهران: نشر افکار.     
فهرست منابع  تصویر  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 
کورکیان، ا. م؛ سیکر، ژ.پ (1377)، باغ های خیال هفت قرن مینیاتور ایران، ترجمه پرویز مرزبان چاپ اول، تهران: فرزان.