گونه شناسی و تحلیل نقوش قوم بلوچ در بلوچی‌دوزی سرحد و مکران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1  کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

سوزن دوزی یا بلوچی ­دوزی هنری است با قدمتی به بلندای تاریخ سیستان و بلوچستان. این هنر، ریشه در تاروپود زندگی عشیره­ای، بازتاب ذوق زنان در آیینه طرح ­های جاودانه دارد. هدف مقاله معرفی، دسته­ بندی، تحلیل صوری و معنایی نقوش و تکنیک­ های اصلی دوخت سوزن دوزی بلوچیست. بنابراین متداول ترین طرح­ ها و نقوش به کاربرده در سوزن دوزی چیست؟ و عوامل مؤثر در ایجاد آنها کدام­ست؟ نگارندگان ابتدا به بررسی و معرفی نقوش سوزن دوزی­ بلوچ پرداخته، سپس به لحاظ فرمی، دسته ­بندی و از نظر محتوایی مورد مطالعه قرار داده ­اند. به دلیل کمبود منابع کتابخانه ­ای، روستاها و شهرهای مورد نظر تحقیق در منطقه­ مکران و سرحد سیستان و بلوچستان از جمله چابهار، نیکشهر، ایرانشهر، قاسم ­آباد بمپور، ایرندگان، مارندگان، سراوان، خاش و زاهدان با مشاهده­ میدانی شامل مصاحبه و طرح پرسش از هنرمندان سوزن ­دوز فعال در خصوص نام گذاری و دسته­ بندی نقوش به تحلیل موضوع دست یازیده شده است. نتایج به دست آمده نشان دارد که زنان سوزن­ دوز بلوچ در طراحی نقوش آثارشان از عوامل طبیعی پیرامون خود شامل نقوش حیوانی، گیاهی، هندسی و کیهانی، الهام گرفته است. لازم به ذکر است شرایط زندگی که همانا باورهای دینی، آرزوها، عقاید و اعتقادات قومی و تخیل زن بلوچ است، تأثیر بسزایی در خلق طراحی نقوش داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology and Analysis of Baloch Motifs in Balochi Embroidery at Borders and Makran

نویسندگان [English]

  • Maryam Taherazizi 1
  • Alireza Sheikhi 2
1  Master of Islamic Arts, Department of Islamic Arts, Ferdowsi Institute of Higher Education, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, ِDepartment of Handicrafts, Faculty of Applied Arts, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Needlework or Balochi embroidery is an art with history as long as the history of Sistan and Baluchestan. This art, rooted in the fabric of tribal life, reflects the taste of women in the mirror of eternal designs. The present paper intends to introduce, classify and provide a formal and semantic analysis of the main patterns and sewing techniques of Balochi needlework. So what are the most common designs used in needlework? And what are the factors affecting their creation? The authors first review and introduce the Balochi needlework designs, then study it in terms of form, category, and also in terms of content. Due to the lack of information on libraries, villages and cities in the Makran region and the borders of Sistan and Baluchestan, including Chabahar, Nikshahr, Iranshahr, Qasemabad Bampour, Irandegan, Marandgan, Saravan, Khash and Zahedan with field observations including interviews and questioning of artists acting needlework in naming and classifying patterns, used to analyze the subject. The results show that:
Studies of the patterns and designs of traditional arts in terms of their oral transmission over the centuries, due to the lack of familiarity of many researchers with the concepts and language common among the local producers of these products have always encountered numerous problems. In answer to the research question, it should be stated that the most widely used Balochi needlework motifs include animal, plant, geometric and cosmic motifs. Human figures were not seen in this art, because of the beliefs adhered to in Baluch, but because of some of the signs that it has on humans or any other object, they adopt its name. Animal motifs were also seen more abstractly in Balochi needlework, which in most cases may have no resemblance to the original form of the animal, with only signs or part of the animal in the motifs, such as the death of a punch (chicken footprint). Due to the lack of flowers in Balochistan, plant motifs have led needlework to combine several geometric patterns to create works. These designs are sometimes completely abstract and sometimes realistic. Cosmic motifs include the moon and the sun and large and small stars, among other motifs, which are used to design these motifs of seals or hills. In Balochistan, colors have been influenced by tribal, historical and epic principles. Red, purple, crimson, orange, brown, and red in general make up 80 percent of color choices. In the villages, the pure color of the artist’s mind has been used, but in the city they have changed due to cultural and social influences. The way of life and the environment around the Baloch artist have been appeared so much in his designs and motifs that the play of colors and his emphasis on a number of designs can be clearly seen during his life; for this reason, some designs are specific to a city or village. In the dry and hot desert of Balochistan, a Baloch woman pursues her aspirations by creating the role of flowers, plants and combining colors, and creating a colorful and beautiful nature that is formed in her thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balochistan
  • Baluchi Woman
  • Needlework
  • Needlework Technique and Patterns
فهرست منابع فارسی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اسفندیاری، صبا (1370)، نگرشی بر رَوَند سوزن دوزی‌های سنتی ایران، تهران: صبا.
اکرمن، فیلیس (1361)، نسّاجی ایران بافته‌های دوره اسلامی، دوره نخستین اسلام و دوره سلجوقی، ترجمه زردین دخت صابر شیخ، تهران: وزارت صنایع، سازمان صنایع دستی ایران.
بی‌باک، غلامرضا؛ افتاده، مریم (1395)، عوامل تأثیرگذار در به وجودآمدن نقوش سوزن دوزی بلوچ، نخستین همایش رودوزی‌های سنتی سیستان و بلوچستان، زاهدان: اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری.
پرهام، سیروس (1370)، دست بافته‌های عشایری و روستایی فارس، جلد  اول، تهران: امیرکبیر.
خاموشی، زهرا (1387)، تحول کاربرد و تزیین در سوزن دوزی بلوچ و ترکمن به شیوه سنتی و مدرن، مطالعات هنر اسلامی، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، شماره 9، صص 73-98. 
دکالی، زینت؛ دکالی، زیور (1385)، هنر سوزن دوزی زنان بلوچ، فرهنگ مردم، مرکز تحقیقان صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران، شماره 17، صص 97-124.
ریگی، زهرا (۱۳۹۵)، تاریخچه نقوش سوزن دوزی بلوچ، نخستین همایش رودوزی‌های سنتی سیستان و بلوچستان، زاهدان: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان.
ریگی، زهرا؛ کاویانی، کریم (1396)، دایره‌المعارف بلوچ‌دوزی و سایر ملل، زاهدان: کریم کاویانی پویا.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1382)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، جلد دوم، تهران: جیحون.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، جلد دوم، تهران: جیحون.
صبا، منتخب (1379)، نگرشی بر روند سوزن دوزی‌های سنتی ایران، تهران: بهمن، چاپ دوم. 
قاسمی، مرضیه؛ محمودی، سکینه خاتون، و موسوی حاجی، سید رسول (1392)، ساختار صوری نقوش طبیعی در سوزن دوزی زنان بلوچ (شهرستان سراوان)، مجله علمی-پژوهشی نگره، دانشگاه شاهد، دوره 8، شماره 28، صص 61-73.
کرباسچی، مسعود (1374)، نخل، جلد 2، زاهدان: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی. 
‌گلاک، جی؛ هیراموتو گلاک، سومی (1355)، سیری در صنایع دستی ایران، ترجمه حمید عنایت، تهران: بانک ملی ایران.
متین، پیمان (1386)، پوشاک ایرانیان، تهران: پژوهش‌های فرهنگی.
منتخب صبا، اسفندیار (1379)، نگرشی بر روند سوزن دوزی‌های سنتی ایران، از هشت هزار سال قبل میلاد تا امروز، تهران: منتخب صبا.
ناصح، ذبیح الله (1345)، بلوچستان، تهران: سینا.
نرماشیری، ابوبکر  (1394)، بررسی عناصر نمادین هندسی در هنر سوزن دوزی
بلوچ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان (استاد راهنما دکتر علیرضا طاهری). 
فهرست منابع مصاحبه ها ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
حسین‌بر، پریا (1397)، سوزن دوزی منطقه مکران سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، سراوان.
دهواری، مهدی (1397)، سوزن دوزی منطقه سرحد سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، زاهدان، دفتر صنایع دستی.
رییسی، سیما (1397)، سوزن دوزی منطقه مکران (مصاحبه منتشرنشده)، سیستان و بلوچستان.  
رییسی، مینا (1397)، سوزن دوزی منطقه مکران سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، ایرندگان.
رییسی، گل‌پری (1396)، سوزن دوزی منطقه مکران سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، ایرندگان.
زهی، عیسی (1397)، سوزن دوزی منطقه سرحد سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، زاهدان.
سالاری (1397)، سوزن دوزی منطقه مکران سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، ایرانشهر
شهنوازی، زهرا (1397)، سوزن دوزی منطقه سرحد سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، زاهدان.
نارویی،(1397)، سوزن دوزی منطقه مکران سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، زاهدان. 
نارویی، شهلا (1397)، سوزن دوزی منطقه سرحد سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، زاهدان.
نوروزی، زینب (1397)، سوزن دوزی منطقه مکران سیستان و بلوچستان (مصاحبه منتشرنشده)، ایرانشهر روستای قاسم آباد.