بازیابی طرح و نقش پارچه‌های ساسانی با نظر به سنگ‌نگاره‌های طاق‌بستان (نوع مقاله: پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسى ارشد طراحى پارچه و لباس، دانشگاه معمارى و هنر پارس، تهران، ایران

2 استادیار، عضو هیأت علمى گروه طراحى پارچه و لباس، دانشکده هنرهاى کاربردى، دانشگاه هنر، تهران، ایران

http://dx.doi.org/10.29252/rahpooyesoore.3.2.15

چکیده

سنگ‌نگاره‌های ساسانی نمودار بخش وسیعی از فرهنگ، روش سیاسی و مذهبی ساسانیان است که هریک برای بیان یک مفهوم و واقعه‌ای صادق خلق شده ‌است. نظر به اهمیت بافندگی دوره ساسانی در قرون میانه و تأثیری که بر هنر نساجی قدیم داشته، تاکنون نوشته‌های فراوانی درباره بافندگی دوره ساسانی به نگارش در‌آمده ‌است. این پژوهشگران در بررسی بافته‌های موجود علاوه براستناد به متون تاریخی و دیگر آثار دوره ساسانی به نقوش طاق‌بستان اهمیت داده و در استدلال‌های خود از آن مدد می‌گیرند. برای رهگیری طرح و نقش پارچه‌های آن روزگار، مقاله حاضر به‌دنبال این پرسش است: «چگونه می‌توان با مطالعه نقش سنگ‌نگاره‌های طاق‌بستان، نسبت به شناسایی طرح و نقش پارچه‌های ساسانی براساس اصول هنرهای سنتی ایران در آن دوره اقدام کرد؟» هدف مقاله آن است که به ‌شیوه تحلیلی- تاریخی و با بررسی هفت مورد از نقش برجسته‌های طاق‌بستان، طرح و نقش پارچه‌های متداول دوره ساسانی را براساس اصول هنرهای سنتی ایران شناسایی کند. نتیجه مطالعه نشان می‌دهد افزون برپارچه‌های بدون طرح و نقش، گونه‌های دیگر براساس روش اجرای طرح اصلی به‌صورت قرینه انتقالی(واگیره‌ای، انواع قابی)، نامتقارن و مستقل(روایی) تقسیم می‌شود که معمولاً با نقوش گیاهی، جانوری، هندسی، انسانی، جمادی و تلفیقی آرایه‌بندی می‌شد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recovering Sasanian Textile Designs and Patterns from the Taq-e Bostan Reliefs……. Research Paper

نویسندگان [English]

  • nastaran saberi 1
  • Ameneh Mafitabari 2
1 M.A. Degree in Textile and Fashion Design at Pars University, Tehran
2 2Assis tant Professor, FacultyMember of Textile and Clothing Design, Faculty ofAppliedArts, University of Art, Tehran.Iran.
چکیده [English]

During the Sasanian era, the knitting craft and also the art of textile design had become very rich and well developed, but the textiles are not survived and are only discoverable by reliefs that are considered as profound artworks of that time. Sasanian reliefs are the valuable legacies which play an important role in validating the collected documents by archaeological and historical studies. Presenting a wide range of art, culture, political and religious aspects of the Sasanian empire, all of these reliefs spotlight the emperor and each one is engraved to represent a concept or a true event. They focus on the emperor and royal court members, therefore, we don’t know about the clothing of the major population of the society, nevertheless, it is a certain way to discover the Sasanian patterns and designs. So Taq-e Bostan is an important place, for it was located on the path of caravans (travelers) passing the silk road in the Sasanian era; it includes a large collection of reliefs. Many studies have been conducted on knitting in the Sasanian period, because of the importance of knitting for Sasanians of middle ages and its effect on the textile art of the three ancient continents. They have used historical texts and other artworks of the Sasanian period, and especially studied the clothing depicted in Taq-e Bostan. To discover the textile design in the Sasanian era, this study tries to answer the question: “How do the Sasanian textile patterns and designs could be discovered by the study of Taq-e Bostan’s reliefs based on principals of the traditional Persian arts?” This study adopts a historical analysis method and tries to study seven reliefs from the Taq-e Bostan, and rediscover the pattern and design of the usual textiles from the Sasanian period based on principals of the traditional Persian arts. The results indicate that these reliefs represent about 25 textile designs and 65 evident patterns, which show the richness of these resources. Also, being similar to some silk fabrics survived from the European churches, the patterns of Sasanian clothing and the sophisticated representation of clothing details in Taq-e Bostan’s reliefs show the importance of these reliefs for a rediscovery of the knitting craft and textile design. The results show that in addition to textiles without design and pattern, other types are divided based on the implementation of main design, including: translational symmetry (vagirei (repeating), frame types), asymmetrical and isolated (narrative) The frame-based textiles found in Taq-e Bostan include qab-qabi (repeating frames), and kheshti (brick-shaped), and their type is not clearly recognizable. This concise category is based on the legacy of traditional design which is illuminated by plant, animal, geometric, human, still life, and composite patterns.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sasanian
  • Taq-e Bostan
  • Textile
  • Design
  • Pattern
منابع فارسی
اکرمن، فیلیس و پوپ، آرتور. آپهام (۱۳۸۷). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ترجمه نجف دریابندری، ج ۲، علمی و فرهنگی، تهران.
آورزمانی، فریدون و جوادی، شهره(۱۳۹۵). بازآفرینی رنگین سنگ‌نگاره‌های ساسانی تاق‌بستان، نظر، تهران.
بوسایلی، ماریو و امبرتو، شراتو (۱۳۸۹)، هنر پارتی و ساسانی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ سوم، مولی، تهران.
پیرنیا، حسن(۱۳۸۶)، تاریخ ایران از مادها تا انقراض ساسانیان، دبیر، تهران.
پیگولوسکایا، ن. م؛ یاکوبوسکی، آ. یو؛ پطروشفسکی، ای. پ؛ بلنیتسکی، آ. م و استرویوا، ل. م(۱۳۵۳)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورزی، چاپ سوم،: پیام، تهران.
پوپ، آرتور اپهام(۱۳۳۸)، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل‌خانلری، موسسه فرانکلین، تهران.
پوربهمن، فریدون(۱۳۹۲)، پوشاک در ایران باستان، ترجمه هاجر ضیاءسیکارودی، چاپ سوم، امیرکبیر، تهران.
تام‌سن، منصور(۱۳۹۴)، طراحی نقوش سنتی، چاپ چهاردهم، چاپ و نشر کتب درسی، تهران.
حصوری، علی(۱۳۸۱)، مبانی طراحی سنتی در ایران، چاپ دوم، چشمه، تهران.
دیاکانوف، م؛ کریستین‌سن، آرتور؛ مینورسکی؛ آوری، پیتر؛ فرای، ن؛ زرین‌کوب، عبدالحسین؛ مشکور، جواد؛ شمیم، علی اصغر؛ بیانی، شیرین و هروی، جواد(۱۳۹۱)، تاریخ ایران از نگاه مورخان، به کوشش ندا حسینی، چاپ دوم، ژرف، تهران.
رضائی، عبدالعظیم(۱۳۷۸)، تاریخ ده هزار ساله ایران از ساسانیان تا انقراض آل‌زیار، چاپ دهم، ج۲، دُر و اقبال، تهران.
ریاضی، محمدرضا(۱۳۸۲)، طرح‌ها و نقوش لباس‌های و بافته‌های ساسانی، گنجینه هنر، تهران.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین(۱۳۷۸)، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چ یازدهم، امیرکبیر، تهران.
سامی، علی(۱۳۹۷)، تمدن ساسانی، چاپ چهارم، ج ۱، سمت، تهران.
سامی، علی(۱۳۹۳)، تمدن ساسانی، چاپ سوم، ج ۲، سمت،تهران.
شیمان، کلاوس (۱۳۸۴)، مبانی تاریخ ساسانیان، کیکاووس جهانداری، فروزان روز، تهران.
طالب‌پور، فریده(۱۳۹۴)، تأثیر نقوش ساسانی بر منسوجات اندلس، مطالعات تاریخ فرهنگی انجمن ایرانی تاریخ، پاییز، سال ۷، شماره ۲۵، ۷۲-۴۵.
غیبی، مهرآسا(۱۳۹۵)، هشت هزار سال پوشاک اقوام ایرانی، چاپ ششم، هیرمند، تهران.
فربود، فریناز و پورجعفر، محمدرضا (۱۳۸۶)، بررسی   تطبیقی منسوجات ایران ساسانی و روم شرقی، هنرهای زیبا، پاییز، شماره ۳۱، ۷۶-۶۵.
قدیانی، عباس (۱۳۸۷)، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانیان، فرهنگ مکتوب، تهران.
کریستین‌سن، آرتور (۱۳۹۱)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، چاپ سوم، دنیای کتاب، تهران.
کاتب، فاطمه و مافی‌تبار، آمنه (۱۳۹۸)، بازخوانی شیوه‌های طبقه‌بندی طرح و نقش پارچه‌های تاریخی ایران، جلوه هنر، تابستان، سال ۱۱، شماره ۲ (پیاپی ۲۳)، ۸۰-۶۷.
گداره، آندره (۱۳۷۷)، هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، چاپ سوم، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
گرانتوسکی، ا. آ؛ داندامایو، م. آ؛ کاشلنکو، گ. آ؛ پتروشفسکی، ای. پ؛ ایوانف، م. س و بلوری، ل. ک (۱۳۵۹). تاریخ ایران، ترجمه کیخسرو کشاورزی، پویش، تهران.
گیرشمن، رومان (۱۳۸۹)، تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، سپهر ادب، تهران.
موسوی‌حاجی، رسول و سرفراز، علی‌اکبر (۱۳۹۶)،  سنگ‌نگاره‌های ساسانی، سمت و پژوهشکده تحقیق و توسعه  علوم‌انسانی، تهران.
مرندی، نیلوفر و محمودی، فتانه (۱۳۹۷)، نمادشناسی مهرهای ساسانی، جلوه هنر، پاییز، سال۱۰، شماره ۲ (پیاپی ۲۰)، ۷۸-۶۷.
محمدی‌فر، یعقوب و امینی، فرهاد (۱۳۹۴)، باستان‌شناسی و هنر ساسانی، شاپیکان، تهران.
نفیسی، سعید (۱۳۸۸). تاریخ تمدن ایران ساسانی، پارسه، تهران.
نفیسی، سعید (۱۳۴۴). تاریخ تمدن ایران ساسانی، ضمیمه جلد اول، دانشگاه تهران، تهران.
واندنبرگ، لویی (۱۳۹۰). باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، چاپ چهارم، دانشگاه تهران، تهران.
یارشاطر، احسان (۱۳۷۷). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، چاپ سوم، ج ۳، قسمت اول و سوم، تهران: تهران
منابع لاتین
Pope, Arthur Upham (1960). A Survey of Persian Art, Oxford University Press, Vol: 1, Part 2.
Feltham, Heleanor (2010). Lions, Silk and Silver the Influence of Sasanian Persia, Department of East Asian Languages and Civilizations University of Pennsylvania, Sino- Platonic Papers, Philadelphia.
Vanzan, Anna (2012). Ancient Persia History and Treasures of Ancient Civilization, White Star Publishers, China.
URL1:https://www.metmuseum.org/art/collection/search/325991?&searchField=All&sortBy=Relevance&ft=textile+sasanian&offset=0&rpp=60&pos=20, date: 2019/05/6.
URL2: http://www.textileasart.com/ancient-pesian-textiles-1087.htm, date: 2019/05/6.
URL3: https://www.wikipedia.org/ date: 2019/05/25.