خوشنویسان و علماء: بحث در باب تعامل آنها در دوره تیموری (نوع مقاله: پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوى دکترى، تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خوارزمى، تهران، ایران

2 دانشیار تاریخ، تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خوارزمى، تهران، ایران

http://dx.doi.org/10.29252/rahpooyesoore.6.3.37

چکیده

دوره ی تیموری، عصری طلایی در رواج و تکامل خوشنویسی ایرانی است؛ در این دوره با ابداع و رواج خط نستعلیق، خوشنویسان توانمندی پدیدار گشتند. خوشنویسان به عنوان یکی از اقشار مهم تعاملاتی با دیگر طبقات اجتماعی در عصر خودشان داشته اند. مسأله اصلی این مقاله، بررسی  کیفیت و چگونگی روابط بین علما و  خوشنویسان در دوره تیموری است. فرضیه مورد نظر پژوهشگر در انجام پژوهش این بود که در این دوره، به دلیل حمایت تیموریان از هنر خوشنویسی، این هنر در سطح جامعه نیز مورد توجه فرهیختگان واقع شد و از آنجایی که خوشنویسان به کتابت متون مذهبی می‌پرداختند، چنین به نظر رسید که روابط میان خوشنویسان و علما در این دوره در تعامل باشد. روش انجام پژوهش توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن از طریق مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و اسناد صورت گرفت. پس از بررسی و تحلیل داده‌ها، فرضیه مورد نظر اثبات گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نمایان ساخت که در عصر تیموری، علمای شیعه و خوشنویسان در تعامل با یکدیگر به فعالیت های فرهنگی و اجتماعی مشغول بوده اند، به گونه ای که اهمیت و فضیلت خط نزد علما از یکسو و توجه خوشنویسان به علوم مذهبی و عرفانی از دیگر سو پیوند محکمی بین آنان برقرار نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Calligraphers and scholars: Discussion of their interaction in the Timurid period ……. Research Paper

نویسندگان [English]

  • AliAkbar Rasouli 1
  • Abolfazl Razavi 2
  • Saleh Pargari 2
1 Ph.D S tudent His tory of Iran after Islam, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of His tory, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Timurid period is a golden age in the popularity and evolution of Iranian calligraphy. During this period, with the invention and spread of Nastaliq, calligraphers emerged. Calligraphers as one of the most important groups have interacted with other social classes in their time. The main issue of this article is to examine the quality and manner of relations between scholars and calligraphers in the Timurid period. The researcher's hypothesis in this research was that in this period, due to the Timurid support for the art of calligraphy, art was also considered by the educated in the society and since calligraphers wrote religious texts, it seemed that the relationship between calligraphers and scholars This course is interactive. The method of conducting descriptive-analytical research and data collection was done by referring to library resources and documents. After reviewing and analyzing the data, the hypothesis was proved. The results of this study showed that in the Timurid era, Shiite scholars and calligraphers interacted with each other cultural and social activities in such a way that the importance and virtue of calligraphy among scholars and calligraphers' attention to mystical religious sciences on the other hand, established a strong bond between them.
The art of calligraphy has two notable features: first, it made a living through this art and they worked in government courts and courts of law and copying and writing. In fact, they were responsible for the transfer of science and knowledge. On the other hand, if some calligraphers turned to this art with a heartfelt interest and were less interested in material interests, they would have paid more attention to the criteria of art and beauty. This group of calligraphers usually had students who tried to promote this art by educating and training younger calligraphers. They were mostly considered by scholars, princes and elders, and in fact the calligraphy and its evolution and validity were done by these people.
The Timurid period is an era in which, despite the turmoil, the existing socio-cultural and political problems of its early formation are known as the Renaissance and flourishing. In a nutshell, political stability is the economic boom of religious freedom and respect for religion and their leaders. The Timurid era is an influential factor in the flourishing of the art of this period. Different cultural groups have always had close relations in the Timurid era, but in this period, the level of communication between scholars and calligraphers is more visible than before. During this period, due to the emergence and spread of Sufi and Shiite sects of the religion and due to the deep connection between the art of calligraphy and the religion of Islam, calligraphers of the Timurid period had Shiite and Sufi tendencies. During this period, scholars were considered serious calligraphers, and sometimes even some of them, in addition to mastering religious or intellectual sciences, learned the art of calligraphy in order to have a better social status in society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurid period
  • Ulema
  • Calligraphy
  • Art
آژند، یعقوب، (1381)، هنرپروری و هنروری در دوره شاهرخ، نشریه تاریخ(دانشگاه تهران)، 1381، شماره سوم
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، (1355) ،الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج9، مطبعه الغری
ابن عربشاه، (1365)، عجائب المقدور یا زندگی شگفت انگیز تیمور، ترجمه محمد علی نجاتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
احسنت، ستاره؛ گودرزی سروش، محمد مهدی، (1396)، تجلی مفهوم تقدس در تلاقی خوشنویسی و کتیبه نگاری اسلامی، فصلنامه علمی-پژوهشی نگره، شماره 44
اسفزاری، معین الدین محمد زمجی، (1339)، روضات الجنات فی اوصاف مدینه الهرات، به کوشش سید محمدکاظم امام، تهران، دانشگاه تهران.
اسلو اِر، فاتح، (1391)، حروفیه از ابتدا تا کنون با استناد به منابع دست اول، ترجمة داود وفایی، مولی، تهران.
افضل طوسی، عفت السادات، (1388)، از خوشنویسی تا تایپوگرافی، چاپ اول، تهران، هیرمند
اوحدی دقاقی بلیانی، تقی الدین محمد، (1388)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، مقدمه، تصحیح و تحقیق محسن ناجی آبادی، تهران، اساطیر
بورکهارت، تیتوس، (1365)، هنر اسلامی و زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب نیا و رولان میشو، چاپ اول، تهران، سروش (انتشارات صدا و سیما)
بیانی، مهدی (1363)، مجموعه دکتر بیانی، تهران، نشر امین
جامی، نورالدین عبدالرحمن بن احمد، (بی تا)، دیوان کامل جامی، ویراسته هاشم رضی، بی جا، انتشارات پیروز.
حافظ ابرو، (1372)، زبده التواریخ، به کوشش سید کمال حاج سید جوادی، تهران، نشر نی
حبیبی، عبدالحی، (1355)، هنر عهد تیموری و کتفرعات آن، کابل، بنیاد فرهنگ ایران
حسینی تربتی، ابوطالب، (1342 ش)، تزوکات تیموری، تهران، کتابفروشی اسدی
حیدرمیرزا دوغلات، محمد حیدر بن محمد حسین، (1372)، تاریخ رشیدی، چاپ عباسقلی غفاری فرد، تهران.
خواندمیر، غیاث الدین همام الدین حسینی، (1355)، دستور الوزراء شامل احوال وزرای اسلام تا انقراض تیموریان 914، تهران، نشر اقبال
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی، (1372)، مآثر الملوک (به ضمیمه خاتمه خلاصه الاخبار و قانون همایونی)، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا
دانشدوست، یعقوب، (1359)، هنر معماری ایران در دوره تیموریان، نشر اثر، شماره اول
درایتی، مصطفی (1389) فهرست دست نوشته های ایران(دنا)، تهران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دنیاری، سکینه؛ دل آشوب، هادی،(1395)، بررسی جایگاه علم و هنر در دربار امیر تیمور گورکانی، نشریه جندی شاپور، سال دوم، شماره 5
رازی، احمد امین،(بی تا)، هفت اقلیم، تصحیح جواد فاضل، انتشارات علی اکبر علمی و کتابفروشی اسلامیه
رحم خدا، رقیه، (1395)، بررسی دستاوردهای علمی و فرهنگی شاهرخ تیموری، تاریخنامه خوارزمی- فصلنامه علمی- تخصصی، سال سوم
روملو، حسن بیک،(1349)، احسن التواریخ، ج11، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
زکی، محمد حسن (۲۵۳۶) تاریخ نقاشی در ایران، ترجمه ابوالقاسم سحاب، تهران، انتشارات سحاب
سام میرزا صفوی،(1384)، تذکره ی تحفه سامی، تصحیح رکن الدین همایونفرخ، تهران، نشر اساطیر
سمائی دستجردی، معصومه و همکاران،(1395)، سمائی دستجردی، معصومه، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، دوره ۱۰، شماره ۱۸
سمرقندی، دولتشاه،(1382)، تذکرۀ الشعراء، به کوشش ادواردبراون، تهران، اساطیر
الشیبی، کامل مصطفی، (1387)، تشیع و تصوف، ترجمه ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیرکبیر.
شـیمل، آنـماری، (1376)، تـبیین آیات خداوند: نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران‌، دفتر‌ نشر فرهنگ اسلامی.
شیمل، آن ماری (1389). خوش‌نویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه: اسداللّه آزاده، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ چهارم.
صفا، ذبیح الله، (1383)، تاریخ ادبیات در ایران، ج4، چاپ یازدهم، تهران، فردوس
عابدین پور، وحید و همکاران، (1394)، پیوند خوشنویسی و تشیع در عصر تیموریان، نشریه تاریخ اسلام و ایران، شماره 28(پیاپی 118)
عباس زاده، خداویردی؛ مندالی، امیر، (1394)، نقش حاکمان تیموری در تحول خوشنویسی اسلامی، نشریه بهارستان سخن، دوره 12، شماره 28
عبدالرزاق سمرقندی، (بی تا)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج1، جزء 2
فصیح خوافی، احمد بن جلال الدین محمد، (1339)، مجمل فصیحی، به کوشش و حاشیه محمود فرخ، مشهد، کتابفروشی باستان.
فضائلی، حبیب الله، (1362)، اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی)، اصفهان، انتشارات ارغوان و نشر مشعل
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (1430ق)، الوافی، اصفهان، عطر عرت
قلیچ خانی، حمید رضا، (١٣٧٣)، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، تهران، روزنه
کاوسی، ولی الله، (1389)، تیغ و تنبور، تهران، نشر آثار هنری متن
گاور، آلبرتین، (1367)، تاریخ خط، ترجمه عباس مخبر و کورش صفوی، تهران، نشر مرکز
گروسه، رنه، (1353)، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
گواشانی، دوست محمد، (بی تا)، منقول در بینیون- ویلکینسون، گری.
لعل شاطری، مصطفی، (1393)، موسیقی عصر تیموری با تکیه بر نگاره ها و روایات تاریخی، پژوهش های علوم تاریخی، شماره دهم
لوئیس، برنارد، (1378)، زبان سیاسی اسلام، ترجمه غلامرضا بهروز لک، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول
مایل هروی، نجیب، (1372)، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول
محدثی، جواد، (1376)، هنر در قلمرو مکاتب، قم، انتشارات بوستان کتاب
مددپور، محمد، (1384)، حکمت انسی و زیبایی شناسی عرفانی هنر اسلامی، تهران، سوره مهر
مستوفی بافقی، محمد مفید، (1340)، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران، کتابفروشی اسدی
مشهدی، سلطانعلی، (2536)، رساله منظوم خوشنویسی (رساله صراط السطور)، به کوشش کریم کشاورز، انتشارات پیام
منشی قمی، قاضی احمد بن شرف الدین حسین حسینی، (1383)، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران: موسسه انتشارات و چاپ
میرزاابوالقاسمی، محمدصادق،(1391)، ابراهیم سلطان و کتیبه نگاری، مجله صفه، شماره 49
میرخواند، محمد بن خواند شاه بن محمود، (1380)، تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا، تصحیح جمشید کیان فر، تهران، اساطیر
نظامی باخزری، نظام الدین عبدالواسع، (1357)، منشأ الانشاء، به کوشش رکن الدین همایونفر، تهران، دانشگاه ملی ایران
نوایی، امیر علیشیر، (1363)، تذکره مجالس النفایس، به کوشش علی اصغر حکمت، تهران، کتابفروشی منوچهری.
واصفی هروی، زین الدین محمود، (1349)، بدایع الوقایع، تصحیح الکساندر بلدروف، ج1 و ج 2، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
واله داغستانی، علیقلی بن محمد علی، (1384)، تذکره ریاض الشعرا، ج3، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر
یاحقی، محمد جعفر، (1369)، رساله میرعلی تبریزی در فنون خط نستعلیق، مجله مشکو‌ة، شماره 27
یوسف جمالی، محمدکریم و همکاران (1394)، طبقات، مناصب و ساختار شهرهای خراسام دوره تیموری، نشریه پژوهش های تاریخی ایران و اسلام، شماره 16
Jakson, Peter (1993); The Cambridg History of Iran, Lachart, Laurence, Vol6, Secound Published, Newyork (U.S.A), cambridg university press.